Organy Hasiora - co warto o nich wiedzieć?

Na pierwszy rzut oka wyglądają jak surrealistyczna rzeźba. Gdy zawieje wiatr, w teorii powinny grać, jednak w praktyce - tak się nie dzieje. Organy na Przełęczy Snozka (Organy Hasiora) to jedno z najbardziej niezwykłych dzieł sztuki plenerowej w Polsce. Poznaj historię tej instalacji i jej symbolikę. Dowiesz się również, dlaczego rzeźba wzbudza tak wiele emocji wśród turystów, publicystów i artystów.

Władysław Hasior - Organy Hasiora to jedno z jego najbardziej rozpoznawalnych dzieł w przestrzeni publicznej

Władysław Hasior (żyjący w latach 1928–1999) był jednym z najbardziej oryginalnych i intrygujących polskich artystów XX wieku. Urodzony w Nowym Sączu, od młodości związany był z Podhalem. W 1947 roku rozpoczął naukę w Szkole Przemysłu Drzewnego w Zakopanem, przekształconej później w słynne Liceum Plastyczne, gdzie kształcił się pod okiem wybitnego pedagoga Antoniego Kenara. Nauczyciel ten, łącząc tradycję z nowoczesnym podejściem do sztuki, rozbudził w młodym Hasiorze pasję tworzenia i wrażliwość artystyczną.

Z biegiem lat Hasior rozwinął własny, niepowtarzalny styl, który łączył elementy rzeźby, instalacji i asamblażu (odmiana kolażu, kompozycje z gotowych przedmiotów codziennego użytku, form naturalnych lub odpadów). W swoich dziełach artysta wykorzystywał przedmioty codziennego użytku, nadając im nowe znaczenia i przekształcając w nośniki symboliki religijnej, narodowej i uniwersalnej. Jego sztuka, odważna, emocjonalna i często prowokująca, stawiała pytania o pamięć, duchowość i kondycję człowieka. Dzięki temu Władysław Hasior na trwałe zapisał się w historii polskiej sztuki jako twórca niezależny, poszukujący i głęboko zakorzeniony w kulturze Podhala.

Jedno z najbardziej rozpoznawalnych dzieł Władysława Hasiora - Organy Hasiora (Organy na Przełęczy Snozka), zostało wykonane w 1966 roku. Monument zamówiła Komenda Powiatowa Milicji Obywatelskiej w Nowym Sączu.

Organy na Przełęczy Snozka, czyli sztuka pośród gór

Organy Hasiora to monumentalny pomnik, nazwany pierwotnie przez artystę „Organami grającymi na wietrze”. Rzeźba znajduje się na Przełęczy Snozka, pomiędzy Pieninami i Gorcami. Sprawdź: 10 najpiękniejszych szlaków w Pieninach. 

Organy na Przełęczy Snozka mają około 13 metrów wysokości. Składają się z betonowej podstawy, na której spoczywa 6 martwych postaci z karabinami na piersiach (symbolizują one ofiary wojny) oraz z długiej rynny (znicza), w której podczas uroczystości zapalano ogień. Dwa potężne betonowe słupy podtrzymują górną konstrukcję z metalowych trójkątów i kolców, przypominających piszczałki organów.

Według intencji Władysława Hasiora Organy Hasiora miały w symboliczny sposób uczcić pamięć tych, którzy zginęli na Podhalu w czasie wojny i w okresie powojennym. Artysta nie wskazywał konkretnych stron konfliktu, chciał, by jego dzieło miało wymiar uniwersalny i łączyło ludzi ponad podziałami.

Z czasem pierwotny sens pomnika został zniekształcony. Na życzenie władz PRL na Organach Hasiora pojawiła się dedykacja „Poległym w walce o utrwalenie władzy ludowej na Podhalu”, co sprawiło, że pomnik zaczął być postrzegany jako wyraz propagandy politycznej, a nie jako hołd dla ofiar. W 1993 roku sam artysta wystąpił z prośbą o usunięcie tablicy i leżących postaci, aby przywrócić dziełu jego pierwotne znaczenie. Kontrowersyjna tablica została jednak usunięta dopiero w 2010 roku, z inicjatywy Gminy Czorsztyn i Fundacji Rozwoju Jeziora Czorsztyńskiego.

Organy Hasiora - praktyczne informacje

Lokalizacja: Przełęcz Snozka (ok. 653 m n.p.m.), Kluszkowce

Dojazd: łatwy dojazd samochodem, 19 minut jazdy od schroniska PTTK Orlica, przy drodze nr 969 znajduje się niewielki parking.

Dostępność: całoroczna

Organy Hasiora - ciekawostki

Organy Hasiora w czasach obecnych zachęcają do refleksji nad losem człowieka i przemijaniem. Dla jednych to pomnik, dla innych – rzeźba, symbol pamięci, symbol historii i twórczości Władysława Hasiora lub po prostu niezwykły punkt widokowy. 

Zgodnie z zamysłem Władysława Hasiora Organy Hasiora miały grać. Artysta chciał, by wiatr poruszał ukryte w pomniku piszczałki, fletnie i gongi. W praktyce jednak Organy na Przełęczy Snozka nigdy nie zagrały, najprawdopodobniej z powodu problemów technicznych lub wadliwych elementów. W trakcie remontu, który miał miejsce jesienią 2010 roku nie tylko usunięto kontrowersyjną tablicę, ale także zamontowano na pomniku pasterskie dzwonki, które nawiązują do oryginalnej idei artysty.

Zdjęcie główne: Rafał M. Socha (Azymut), CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons

Źródła: 

Muzeum Tatrzańskie (2019). Organy Władysława Hasiora Na Przełęczy Snozka. 

Gazeta Krakowska (2024). Organy Hasiora. Oto najbardziej nietypowa atrakcja turystyczna Podhala. Pomnik, który miał grać, a tylko straszy i zarazem zachwyca turystów

Dni Dziedzictwa (2018). „Organy” Władysława Hasiora na Przełęczy Snozka.